ŞEKER HASTALIĞI (DİYABET; DİABETES MELLİTUS)

Şeker hastalığı nedir, neden olur?

Şeker (glikoz) vücudumuzun ana besin ve enerji kaynağıdır. Yediğimiz besinlerin içindeki şeker bağırsaklarımızdan emilerek kana geçer ve dokulara giderek oradaki hücreleri besler. Ancak glikozun hücre içine girişi için insülin denen ve pankreas bezinden üretilen bir hormona ihtiyaç vardır. Onun yardımı ile hücreler glukozu kullanabilirler.

Şeker hastalığı vücudumuzdaki insülin salgısı ile ilgili bir bozukluk olması neticesinde dokulara glukoz geçişinin azalması ve kandaki glukoz düzeyinin anormal yükselmesi ile ortaya çıkan bir durumdur.

Farklı tipleri olduğu doğru mudur? Yoksa hepsi aynı hastalık mıdır?

Şeker hastalığı toplumda yaygın görülen bir hastalıktır. Ama tek tipi yoktur. En sık karşımıza çıkan ve duyduğumuz Tip 2 Diabetes Mellitus diye isimlendirilen tipidir. Vücuttaki insülin salgısının azalmasına ve dokularda insüline karşı direnç (insülin direnci) oluşması neticesinde ortaya çıkar. İkinci en sık görülen şekli ise Tip 1 Diabetes Mellitus denen vücudun bağışıklık sisteminin insülin üreten hücreleri tamamen yok etmesi neticesinde oluşan bir hastalıktır. Tek tedavi seçeneği insülindir. Toplumda üçüncü en sık şeker hastalığı gebelik diyabetidir. Gebelik sırasında ortaya çıkar gebelik bitince de kaybolur.

Bunlar dışında farklı nedenlerle gelişen diyabet tipleri de vardır. Bazıları genetik nedenlerle bazlıları ilaçlara bağlı bazıları ise çevresel etmenlere bağlı olarak gelişen tipte şeker hastalıkları da vardır.

Şeker hastası olduğumu nasıl anlarım?

Kandaki şeker düzeyi çok abartılı olmadığı sürece sinsi seyreden ve belirti vermeyen bir hastalıktır. Ana belirtileri ise ağız kuruluğu, çok su içme, sık idrara çıkma, görmede bulanıklık, uyku hali, çabuk yorulma gibi şikayetler yaratır.

Her zamana belirti vermiyorsa ne yapmalıyım, düzenli şeker ölçümü mü yapılması gerekir?

Tüm dünyada 45 yaş üzerinde herkesin belirti olsun olmasın açlık kan şekerine bir kez baktırması gerektiği kabul edilir. Normal ise (100 mg/dl) 3 yılda bir değil ise doktora başvurması önerilir.

45 yaş altında olan kişilerden ise aşağıdaki risk faktörleri varsa yılda 1 açlık kan şekeri ölçülmesi gereklidir:

• Birinci ve ikinci derece yakınlarında diyabet bulunan kişiler
• 4 kg veya üzerinde bebek doğuran veya daha önce gebelik şekeri tanısı almış kadınlar
• Tansiyon yüksekliği olan hastalar
• Kolesterol yüksekliği olan kişiler
• Kadınlarda polikistik over sendromu olanlar
• Kalp damar sistem hastalığı bulunanlar
• Fizik aktivitesi düşük hareketsiz kişiler
• Şizofreni hastaları ve atipik antipsikotik ilaç kullanan kişiler
• Organ nakli hastaları
• Uzun süreli kortizon kullanan hastalar

Şeker yüklemesi yapmak şart mı? Bir zararı olur mu?

Şeker yüklemesi değişik nedenlerle yapılan kan tahlilidir. Belli bir miktarda glikozun ağıdan içilmesi sonrasında vücudun buna verdiği cevabı ölçmek amaçlanır. Günümüzde gebelik diyabeti tanısında mutlaka yapılması gereklidir. Gebeliğin 24-28. Haftaları arasına 75 glukoz ile 2 saat veya 2 basamaklı tarama yöntemi ile 50 gram ve 100 gramlık testler kullanılmaktadır. Ne anne için ne de bebek için herhangi zarar teşkil etmemektedir. Bunun dışında günümüzde nadiren kullanılan bir yöntemdir ve rutin olarak yapılması gerekli değildir.

Şeker hastalığı nasıl tedavi edilir?

Tip 1 diyabet vücutta tam bir insülin yokluğu ile sonuçlanan bir hastalık olduğundan insülin dışında tedavi yöntemi yoktur.

Gebelik diyabetinde de tedavi öncelikle beslenme düzenlemesi ile, cevap alınamazsa insülin ile tedavi edilir.

Diğer diyabet tipleri öncelikle ağızdan yutulan ilaçlar ile olmaktadır. Bunlar diyabet hastalığının ortaya çıkmasına neden olan değişik mekanizmalar üzerinden etki ederek kandaki şeker düzeyini normale getirmeyi amaçlar. Bu diyabet tiplerinde de hastalık başlangıcından itibaren doktorun uygun görmesi halinde her aşamada insülin tedavisi gerekebilir.

Mutlaka ilaç kullanmak gerekir mi?

Hayır. Hafif şeker yükseklikleri sadece beslenme, düzenli egzersiz ve kilo kontrolü ile tedavi edilebilir. Bu zaten diyabet tedavisinin temelini oluşturmaktadır. İster ilaç kullanılsın ister kullanılmasın bu tür bir yaşam değişikliği tedavinin esasını teşkil etmektedir ve bazı hastalar için yeterli olabilir.

İnsülin son çare midir?

Şeker hastalığının oluşumundaki ana neden insülin eksikliğidir. Dolayısı ile hastalığın en doğal tedavisi insülindir. Hastalığın başlangıcından itibaren her zaman kullanılabilir. İnsülinin son çare olduğuna dair algı bazı hastalarda 3-4 şeker ilacına rağmen kan şekeri normale gelmediğinde en son çare olarak insülin başlanmasından kaynaklıdır. İnsülinden daha güçlü şeker düşürücü ilaç olmadığından haplarla olmuyorsa insülin başlanması şarttır.

Kan şekeri ne sıklıkta ölçülmelidir? Ne kadar aralıkta olmalıdır?

Bugün biliyoruz ki ne kadar sık kan şekeri ölçümü yapılırsa tedavide o kadar başarılı olunuyor. En azından günde iki kez (sabah açlık ve herhangi bir öğünden 2 saat sonra tokluk) kan şekeri ölçümü yapılmalıdır. Açlık kan şekerinin 80-130 mg/dl aralığında tokluk kan şekerinin ise 100-160 mg/dl aralığında olması idealdir.

Üç aylık kan şekeri (hemoglobin A1c) nedir?

Hemoglobin A1c son 3 aylık kan şekerinin ortalamasını gösteren bir kan tahlilidir. Hasta kendisi kan şekerini ölçsün veya ölçmesin hastalığın seyri hakkında bize fikir veren ve tedavi seçimine olanak veren değerli bir tahlildir.

İyi tedavi edilmeyen hastalara neler olabilir?

Diyabet hastalığında kandaki yüksek olan şeker bir nevi zehir etkisi göstererek kan damarlarına hasar verir. Bu yolla damar sertliği ve tıkanıklığına neden olur.

Kılcal damarların tıkanmasına bağlı böbrek yetmezliği(nefropati), görme kaybı (retinopati), sinir hasarları (nöropati) gelişebilir.

Daha büyük çaptaki damar tıkanıklıkları kalp krizi, felç, ayak ve bacak sinirlerinde tıkanıklık (periferik damar hastalığı) gibi komplikasyonlar gelişebilir.

Diyabetten tamamen kurtulmak mümkün müdür?

Diyabet aslında geri dönüşümsüz bir hastalık ise de bazı durumlarda ilaç veya insülin tedavilerinin kesilip hiç ilaç gereksinimi kalmadan hastalığı bir çeşit uyku pozisyonuna (remisyon) getirmek mümkündür.Hastanın diyabete uygun yaşam tarzını (doğru beslenme, düzenli egzersiz) uygulaması ve kilo vermesi hastalığın iyileşmesini sağlayabilir.